Αρχειακές φωτογραφικές καταγραφές περί της γυναικείας Ποντιακής φορεσιάς-ΕΠΜ-ΦΑΤΣΑ Ζουπούνα 1,2 και 3

Τρεις ζουπούνες, μία φωτογραφία.

Από τις γνωστότερες ίσως φωτογραφίες της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών με θέμα της, νεαρές δεσποινίδες της Φάτσας να έχουν φωτογραφηθεί φορώντας τα ζουπούνας τους. Η φωτογραφία χρονολογείται στα 1908 και σε αυτήν βλέπουμε την Κυριακή Νεροπούλου, την Παρθένα Παπαδοπούλου και την Άννα Χιονίδου.

Στο κεφάλι φορούν τάπλες που δένουν με κορδέλες.  Και οι 3 τάπλες είναι κεντημένες με συρματερή κλωστή, που σήμερα έως πολύ δύσκολα βρίσκουμε στην Ελληνική αγορά. Συναντούμε όμως παρόμοιες στα Μουσεία. 

 

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Ιστορικό και λαογραφικό μουσείο ποντιακού ελληνισμού . Κάλυμμα κεφαλής από χαμηλό τσόχινο φέσι, χρυσοκέντητο στην οριζόντια επιφάνεια με συρμακέσικη τεχνική και στολισμένο στο γύρο του με επίρραπτα φλουριά, υποδιαιρέσεις της τούρκικης λίρας. Τραπεζούντα, 1870. [1988.4.22 α-β]

Φαίνεται ξεκάθαρα το πανί το χρωματιστό (τάπλα Παρθένας) αλλά και το μονόχρωμο που ντύνει τη βάση της τάπλας ότι στην περίπτωση αυτή έχει αφεθεί χωρίς στολίσματα.  Και στις 3 τάπλες εμφανίζεται μόνον ένα φλουρί ως διακόσμηση τους στην αριστερή πλευρά (πιθανόν να υπήρξε επεξεργασία της φωτογραφίας και να έχουν αλλοιωθεί στοιχεία). Συζητώντας με τη φίλη μου την Λένα την Καλαμαρινού, η οποία έχει ερευνήσει για πολλά χρόνια το χώρο της παραδοσιακής Ποντιακής ενδυμασίας εντοπίσαμε ένα περίεργο σημείο στα δεσίματα των ταπλών. Μοιάζουν τα κορδόνια των δεσιμάτων να φεύγουν μπροστά από τα αυτιά, κάτι που η Λένα παρατήρησε και σε φωτογραφία από τα Πλάτανα:    

Πως φορούν την τάπλα τους οι τρεις κοπέλες: Και οι 3 έχουν χτενίσει ε π ι μ ε λ ώ ς και μαζέψει πίσω τα μαλλιά τους σε πλεξούδα. Δεν πέφτει καμιά φράντζα στο μέτωπο τους και δεν πετάγονται τούφες δεξιά ή αριστερά. 

Και οι τρεις είναι εντελώς αμακιγιάριστες φ υ σ ι κ ά. Είναι εντελώς ξένο το βάψιμο του προσώπου με την νεότητα –και όχι μόνο- στον Πόντο.

Στα αυτιά φορούν πανομοιότυπα σκουλαρίκια-φλουριά. Γνωρίζουμε ότι το τρύπημα των αυτιών ήταν συνηθισμένο στις γυναίκες μας και λόγω του επώδυνου της διαδικασίας (με καμένη βελόνα γινόταν συχνά)  πολλές μητέρες το έκαμαν όταν τα κοριτσάκια ήταν μικρά, για να... ξεχάσουν  τον πόνο μεγαλώνοντας.

Και οι τρεις κοπέλες φορούν κατηφέδες βελούδινους που δυστυχώς δεν μπορούμε να δούμε το χρώμα τους. Το κέντημα των κατηφέδων είναι και στις τρεις περιπτώσεις διαφορετικό. Εν τούτοις περιορίζεται στην μπορντούρα του κατηφέ και των μανικιών αυτού. Δεν φαίνεται κάτι ως σχέδιο στην περιοχή κάτω από τα μανίκια, κάτι που συνηθιζόταν. Οι κατηφέδες φθάνουν στο κάτω μέρος τους έως το τέλος του στήθους αλλά και λίγο πιο κάτω από αυτό, στο ξεκίνημα ενός ψηλόμεσου ρούχου. Να σημειώσουμε εδώ πως είναι πολύ πιθανόν οι κατηφέδες και τα ζουπούνας να είναι κειμήλια οικογενειακά των κοριτσιών γιατί μια προσεκτική παρατήρηση δείχνει σημεία φθοράς χρόνου. Έτσι πιθανόν  το μέγεθος των κομματιών να μην είναι ραμμένο για τις κοπέλες και γι αυτό βλέπουμε κοντά μανίκια στους κατηφέδες αλλά και ξεκούμπωτα κουμπιά  στις ζουπούνες.

Μέσα από τη ζουπούνα τους η Κυριακή και η Άννα φορούν καμίς. Τα βλέπουμε με ψηλό γιακά και στις 2 περιπτώσεις αν και διαφορετικού σχεδίου. Η Παρθένα μοιάζει να φορά κι αυτή καμίς αν και στην περίπτωση της η φωτογραφία δεν είναι τόσο διαφωτιστική. Αχνά φαίνεται κόσμημα τριών στοιχείων στο λαιμό.

Στη μέση τους και οι τρεις κοπέλες φορούν μεταξωτό γραμμωτό ύφασμα με πολύ μακριά ξεφτίσματα που καταλήγουν σε φούντες. Είναι το γνωστό σε μας σήμερα ταραπουλόζ και στην καλή του ποιότητα είναι μεταξωτό. Υπάρχουν πλέον και συνθετικά τέτοια αλλά δεν έχουν την ίδια εφαρμογή και αισθητική με τα αυθεντικά.
Πως φορούν το ταραπουλόζ  τους οι τρεις κοπέλες: Δεν είναι δύσκολο κοιτώντας την φωτογραφία να διαπιστώσουμε πως κάθε κοπέλα φορά με διαφορετικό τρόπο το ταραπουλόζ της, εν τούτοις όμως ακολουθούν μια κοινή γραμμή που το θέλει να κρατά τη μέση τους από ψηλά (εξαίρεση η Κυριακή) και να πέφτει σε μύτη πίσω. Το πάνω μέρος του ζωσίματος μετά το δέσιμο του, γυρνάει προς τα κάτω για να δημιουργήσει σταθερότητα. Εν τούτοις πάντα ένα ταραπουλόζ θέλει ιδιαίτερη προσοχή γιατί λόγω ποιότητας του υφάσματος φυραίνει το δέσιμο.

Οι ζουπούνες που φορούν τα κορίτσια είναι ζουπούνες  χωρίς τα γνωστά μας έντονα σχέδια επάνω τους. Της Κυριακής και της Άννας οι ζουπούνες έχουν τελειώματα και πατιλέτες σε σκούρο χρώμα στην περιοχή του στήθους και των μανικιών. Κουμπιά στρογγυλά έχουμε και στις 3 περιπτώσεις. Οι ζουπούνες είναι μακριές αλλά μόνον στην Άννα μπορούμε να διακρίνουμε το στυλ που επανωτίζει η ζουπούνα της.

Τα χέρια των κοριτσιών αν και πρόκειται για νεαρές φαίνονται χέρια που έχουν εργαστεί πολύ. Παρόλα αυτά είναι κόσμια. Κοντά νύχια και ελάχιστα κοσμήματα-στολίσματα. Σήμερα συχνά βλέπουμε τα νύχια βαμμένα και αυτό σίγουρα είναι αισθητικά παράταιρο με την δική μας παράδοση.

Αν παρατηρήσουμε το κάτω μέρος της φωτογραφίας της Κυριακής θα δούμε και το σαλβάρι της. Εξέχει αρκετά από το σκίσιμο το πλαϊνό της ζουπούνα της και είναι φορεμένο ώστε να πολύ κοντύτερο αυτής και να δημιουργεί την αίσθηση του φουσκωτού.

Λένα Σαββίδου

Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό