Ένα ερευνητικό ταξίδι στον πολύτιμο και πολύχρωμο κόσμο της Ποντιακής Γυναικείας Παραδοσιακής φορεσιάς μέσα από φωτογραφίες εποχής, κειμήλια και αρχειακές καταγραφές.

Επικουρικά θα παρουσιαστούν σύγχρονες μελέτες, καταγραφές και σχετική αρθρογραφία.

.

.

Σάββατο 19 Ιουλίου 2014

ΤΟ ΤΕΠΕΛΙΚ’




Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ

ΚΑΛΥΜΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΣ-ΤΟ ΤΕΠΕΛΙΚ’
Μελέτη Δ. Οικονομίδη-Αρχείο Πόντου τΒ 1929

Το τεπελίκ’ ή ταπαλίκ όπως μας πληροφορεί ο Οικονομίδης στην εργασία του «Περί Αμφιέσεως», ήταν δισκοειδές κάλυμμα της κεφαλής της Πόντιας γυναίκας. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για τάπλα (σχετικό αναλυτικό κείμενο για την τάπλα υπάρχει εδώ) που στο επάνω μέρος της έφερε λεπτό στρογγυλό έλασμα ασημένιο ή επίχρυσο. Αυτό το έλασμα είχε επάνω του σχέδια διάφορα αλλά και τύπους νομισμάτων σε διάταξη με μέρος του ενός να καλύπτει μέρος του άλλου. Τεπελίκ ονόμαζαν το κάλυμμα κι όταν αυτό αντί για μεταλλικό δίσκο είχε χρυσοκέντητο επίστρωμα
Το τεπελίκ’ το εφορούσαν μοναχά οι νέες κοπέλες ενώ την τάπλαν την φορούσα και οι άνω των 16 και οι μέχρι 50 ετών γυναίκες.
Ο Οικονομίδης στην προαναφερθείσα καταγραφή του σημειώνει πως ο τρόπος με τον οποίον φοριόταν καλύμματα κεφαλής όπως η τάπλα και το τεπελίκ ήταν χαμηλωμένα στο μέτωπο, λίγο λοξά και δια 2 μεταξωτών κορδονιών δενόταν είτε πίσω του κεφαλιού κάτω της πλεξούδας ή πλεξούδων, είτε κάτω από τον λαιμό αφού πρώτα περνούσαν πίσω από τα αυτιά.
Παρεμφερή καλύμματα κεφαλής  εκτός από το τεπελίκ’, που θα εξεταστούν ξεχωριστά για την πλήρη κατανόηση τους η τάπλα, το κουρσίν, το τερλίκ’, το φιντσάν, και το κουκούλλ’.

Παρουσίαση μελέτης:
Λένα Σαββίδου
Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό.

Υποσημείωση υπογράφουσας: καμία μελέτη από μόνη της δεν μπορεί να μας δώσει την ακριβή εικόνα για την Ποντιακή ενδυμασία και τα κομμάτια που την αποτελούσαν. Αυτή συνάγεται μόνον από την ενδελεχή μελέτη του σύνολου των καταγραφών, κειμηλίων και φωτογραφικών αρχείων που έχουμε στη διάθεση μας.



Παρασκευή 18 Ιουλίου 2014

Η ΤΑΠΛΑ



Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ
ΚΑΛΥΜΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΣ-Η ΤΑΠΛΑ
Μελέτη Δ. Οικονομίδη-Αρχείο Πόντου τΒ, 1929

Ο όρος τάπλα αναφέρεται σε κάλυμμα της κεφαλής των γυναικών.
 Ο Οικονομίδης στην σχετική εργασία του περί της Ποντιακής αμφίεσης, που δημοσιεύτηκε το 1929 στο Αρχείο του Πόντου, το περιγράφει χαμηλό, σε σχήμα δίσκου, κατασκευαζόμενο από φέσι, χωρίς όμως να είναι στην τελική του μορφή φέσι.
Αρχικά λοιπόν, το φέσι αυτό είχε μέσα του ραμμένο ένα λεπτό στρόγγυλο έλασμα και χαμήλωνε μέσω στενού γυρίσματος και ραφής του άνω τμήματος του λίγο προς τα έξω κι έτσι σχημάτιζε δίσκο στο επάνω μέρος του κεφαλιού, ενώ ο δακτύλιος περιμετρικά του στένευε και φαινόταν ως ταινία πάχους περίπου 3,5 δαχτύλων. Αυτόν τον γύρο (βάση της τάπλας) τον έντυναν με πολίτ’κον τσίτ, δηλαδή με πολύ λεπτό βαμβακερό ύφασμα. Αυτό ήταν συνήθως χρώματος σκούρου κόκκινου και επάνω του είχε σχέδια, τα λεγόμενα πλουμία. Το τσίτι ενώ αρχικά ήταν τετράγωνο, διπλωνόταν κι έτσι διπλωμένο δενόταν γύρω από την βάση της τάπλας. Το τύλιγμα δεν γινόταν με τρόπο τυχαίο. Στόχο του είχε την ανάδειξη των σχεδίων που υπήρχαν στο τσίτι.  
Στο κάτω μέρος της τάπλας και στη πλευρά που θα φαινόταν στο μέτωπο, ραβόταν σειρά από τούρκικα δωδεκάγροσα ή εικοσπεντάγροσα  φλουριά (ρουμπίεδες και γαζία). Τα φλουριά αυτά στο πάνω μέρος του ήτανε τρυπημένα και ράβονταν έτσι ώστε το μισό του ενός να καλύπτει το μισό του άλλου. Αρχή και τέλος της σειράς αυτής ραβόταν μεγαλύτερα φλουριά των εβδομηνταπέντε γροσίων (μαχμουντιέδες). Συνολικά ραβόταν 33 ή 35 φλουριά στην μετωπική αυτή σειρά.
Στην συνέχεια πάνω σε ραμμένα μικρά φλουριά ραβόταν μικρές στενές μεταξωτές και σε χρώμα μαύρο κορδέλες, τα γαιτάνια. Αυτά  ήταν τοποθετημένα στο δεξί κι αριστερό μέρος της βάσης της τάπλας και βοηθούσαν στο δέσιμο και στο στερέωμα της στο κεφάλι. Δενόταν στον αυχένα.
Η τάπλα σε όλη την επάνω επιφάνεια της, στο μέρος της δισκοειδούς επιφάνειας της δηλαδή, καλυπτόταν με πυκνές σειρές μαύρων  νημάτων ή  σκούρων μπλε, μεταξωτών. Είτε ακτινοειδώς, είτε κυκλικά τα μεταξωτά νήματα κεντιόνταν και κάλυπταν όλη την επιφάνεια.
Γενικά, αυτήν την τάπλα την φορούσαν οι ενήλικες κοπέλες και κυρίες. Στη Λιβερά οι κοπέλες δεν φορούσαν τάπλα και πριν τα 16 τους χρόνια δεν τη φορούσαν και οι κοπελίτσες των περιοχών Χαλδίας, Τραπεζούντας, Σάντας και των χωριών αυτής. Μετά το 16ο έτος της ηλικίας τους την φορούσαν κι αυτές, καλυπτόμενη όμως με τσίτ’ ή λετζέκ’.
Έπαιρναν το κατάλληλο για την ηλικία τους μαντήλι κεφαλής, το οποίο από τετράγωνο το δίπλωναν σε τρίγωνο, το τοποθετούσαν πάνω από την τάπλα και κάλυπταν όλο το κεφάλι. Τα δυο άκρα του σταυρώνονταν κάτω από το λαιμό και δένονταν είτε επί της κορυφής του κεφαλιού ή πίσω στον αυχένα και κάτω από τις πλεξούδες.
Ο Οικονομίδης στην προαναφερθείσα καταγραφή του σημειώνει πως ο τρόπος με τον οποίον φοριόταν καλύμματα κεφαλής όπως η τάπλα και το τεπελίκ ήταν χαμηλωμένα στο μέτωπο, λίγο λοξά και δια 2 μεταξωτών κορδονιών δενόταν είτε πίσω του κεφαλιού κάτω της πλεξούδας ή πλεξούδων, είτε κάτω από τον λαιμό αφού πρώτα περνούσαν πίσω από τα αυτιά.
Παρεμφερή της τάπλας καλύμματα κεφαλής που θα εξεταστούν ξεχωριστά για την πλήρη κατανόηση τους το τεπελίκ’, το κουρσίν, το τερλίκ’, το φιντσάν, και το κουκούλλ’.

Παρουσίαση μελέτης:
Λένα Σαββίδου
Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό


Υποσημείωση υπογράφουσας: καμία μελέτη από μόνη της δεν μπορεί να μας δώσει την ακριβή εικόνα για την Ποντιακή ενδυμασία και τα κομμάτια που την αποτελούσαν. Αυτή συνάγεται μόνον από την ενδελεχή μελέτη του σύνολου των καταγραφών, κειμηλίων και φωτογραφικών αρχείων που έχουμε στη διάθεση μας. 





Κυριακή 13 Ιουλίου 2014

Ζουπούνες Τραπεζούντας (Κοσμά Ματσούκας)


Φωτογραφία τεσσάρων νεαρών γυναικών με τυπικές παραδοσιακές φορεσιές αστικού τύπου, πιθανώς Τραπεζούντας.
Κάτοχος της φωτογραφίας που την έφερε στην Ελλάδα: Ιωακειμίδης Χαράλαμπος από την περιοχή Κοσμά Τραπεζούντας.


Σήμερα η φωτογραφία βρίσκεται στην κατοχή του Ιερού Ναού του Τιμίου Προδρόμου Μεσοτόπου.



Την συγκεκριμένη φωτογραφία την εκτιμώ ιδιαίτερα για κάποιες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες της αν και η φθορά του χρόνου δυσκολεύει πολύ την μελέτη της.

Στη φωτογραφία διακρίνονται 3 από τις 4 τάπλες, φορεμένες όλες στο κέντρο του κεφαλιού, καλύπτοντας την περιοχή της πηγής.
Κάποιες ζουπούνες φοριούνται χωρίς πανωφόρι κι εύκολα διαπιστώνουμε πως είναι ραμμένες οι συγκεκριμένες με πλατύ άνοιγμα στο στήθος.
Τα καμίς των κυριών έχουν φαρδιά μανίκια (πρώτη και δεύτερη από δεξιά) που τα έχουν γυρισμένα προς τα επάνω (πρώτη δεξιά). Υπό κατασκευή…






Κόρες Κερασούντας


Στοιχεία φωτογραφίας:
Στο πίσω μέρος της αναγράφονται τα στοιχεία του φωτογραφείου όπου τραβήχτηκε η φωτογραφία: 
"C. Grigoriades KERASSOUND".  

Πρώτη κάτοχος της κι αυτή που την έφερε στη Ελλάδα η κυρία Αθανασιάδου-Τεστέμπαση Ανάστα   από την Κερασούντα. 


Σήμερα η φωτογραφία βρίσκεται στο Λαογραφικό Μουσείο Καρυδιάς Ν. Ροδόπης.


Περί της φωτογραφίας:

Και οι δυο κυρίες της φωτογραφίας φορούν ζουπούνες με καμίσια, σαλβάρια, ζωνάρια λευκά κροσσάτα, τάπλες και σχετικά κοσμήματα.
Η κυρία στη φωτογραφία δεξιά, φορά την τάπλα της στο κέντρο του άνω μέρους του κεφαλιού, τη δένει περνώντας την πίσω από τα αυτιά (έχουμε δει και δέσιμο που περνάει μπροστά από τα αυτιά εδώ κι εδώ) και την έχει τοποθετημένη σε τραβηγμένο πίσω καλοχτενισμένο μαλλί. Φοράει καμίς λευκό και κοντέσιν με κέντημα περιμετρικά των τελειωμάτων του και των τελειωμάτων των μανικιών. Το καμίς εξέχει του μανικιού της ζουπούνας.αλλά όχι έντονα.
Λευκό μακρύκροσο ζώσιμο ξεκινά από ψηλά και κάτω από το στήθος της που πίσω καταλήγει σε μύτη.
Η ζουπούνα φαίνεται φτιαγμένη από μεταξωτό με μικρά διάστικτα άνθη(;). Είναι μακριά με ισομήκη τελειώματα του εμπρός και του πίσω φύλλου της. Επανωτίζει το δεξί στο αριστερό φύλλο και φαίνεται ξεκάθαρο περιμετρικό ρέλιασμα της.
Το σαλβάρι αν και δε φαίνεται καθαρά giatί sto shmeίοo ypάrxει karέkla den είναι πολύ πλούσιο και den βγαίνει από τα πλαϊνά ανοίγματα της ζουπούνας, όπως θα περιμέναμε. Τη φορεσιά της κοσμεί η «ώραν» που την βλέπουμε να πέφτει επάνω στο λευκό ζώσιμο της.

Παρόμοια και η φορεσιά της κυρίας αριστερά. Θα παρατηρήσουμε όμως πως αυτή φορά την τάπλα της ελαφρά μεν, γερμένη προς τα αριστερά δε. Στο λαιμό φορά 3 σειρές με μαργαριτάρια και στην κοντύτερη των σειρών έχει περασμένο μενταγιόν που δυστυχώς δε φαίνεται καθαρά.



Πέμπτη 10 Ιουλίου 2014

Ζουπούνα-Κειμηλιακή προσέγγιση-Μουσείο Μέριμνας Ποντίων Κυριών. Ζουπούνα από μεταξωτό μουαρέ.


Μαθηματικά ,το μοτίβο «Μουαρέ» (Moiré pattern) αναφέρεται στην ένωση-συμβολή δύο πλεγμάτων γραμμών σχεδιασμένων σε διαφάνειες που ελάχιστα διαφέρουν μεταξύ τους, με αποτέλεσμα την ανάδυση μίας εντελώς καινούριας  εικόνας με κύριο χαρακτηριστικό της την  κατανομή σκοτεινών και φωτεινών περιοχών, ως αποτέλεσμα της υπέρθεσή τους.
Μουαρέ ονομάζουμε το ύφασμα, συνήθως μεταξωτό αλλά και μάλλινο, βαμβακερό κτλ, που έχει κυματοειδείς ανταύγειες, τα λεγόμενα "νερά".

Ζουπούνα-Κειμηλιακή προσέγγιση-Εύξεινος Λέσχη Νάουσας. Κατιφές σε πράσινο βαθύ


Ζουπούνα-Κειμηλιακή προσέγγιση-Μουσείο Μέριμνας Ποντίων Κυριών. Καρώ μεταξωτή ζουπούνα.



Ζουπούνα μεταξωτή σε καρώ βυσσινί-κίτρινο.

Συντήρηση: Τίνα Χανιαλάκη

Ζουπούνα-Κειμηλιακή προσέγγιση-Μουσείο Μέριμνας Ποντίων Κυριών. Κοντέσιν


Κοντέσιν, βελούδινος μανικωτός επενδύτης με χρυσοκέντητο το τυπικό στην περιοχή Τραπεζούντας μοτίβο, «καντήλα».

Μουσείο Μέριμνας Ποντίων κυριών.

Μουσειολογική μελέτη:  Ελεωνόρα-Σκούτερη Διδασκάλου

Μουσιακή τεκμηρίωση αντικειμένων: Άρτεμις Ξανθοπούλου-Κυριακού.

Τρίτη 8 Ιουλίου 2014

Λαϊκές Φορεσιές του Πόντου

Λαϊκές Φορεσιές του Πόντου-Ανδριανοπούλου Παναγιώτα




1. Η ενδυμασία – Γενικά και τυπολογικά

1.1. Εισαγωγή

Στον Πόντο υπήρχε ενδυματολογική πολυφωνία. Σήμερα αντιπροσωπευτική γυναικεία ποντιακή ενδυμασία θεωρούνται τα ζουπούνας,1 ενώ ανδρική η ζίπκα. Η κατασκευή μιας «ποντιακής φορεσιάς» εντάσσεται στη γενικότερη προσπάθεια συγκρότησης μιας εθνοτοπικής ποντιακής ταυτότητας μετά την Ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923. Το ένδυμα εκφράζει την ανάγκη για υπερτοπική ποντιακότητα, ειδικά στους πρόσφυγες τρίτης και τέταρτης γενιάς. Η σημερινή ποντιακή φορεσιά των χορευτικών ομίλων είναι κατά κύριο λόγο έργο συλλόγων που με βάση μαρτυρίες, εικονογραφικό υλικό και ελάχισταδιασωθέντα ενδύματα οδηγήθηκαν συμπιληματικά σε «μία» φορεσιά Πόντου, λησμονώντας τα ενδυματολογικά ιδιώματα της Τραπεζούντας, της Λιβεράς, του Ακ Νταγ κτλ.

Δευτέρα 7 Ιουλίου 2014

Αρχειακές φωτογραφικές καταγραφές περί της γυναικείας Ποντιακής φορεσιάς-Alexander Roinashvili 1


Η συγκεκριμένη φωτογραφία  φέρει τίτλο «Ελληνίδα κυρία» κι αποτελεί μέρος της εθνογραφικής εργασίας που έκανε ο Alexander Roinashvili στα τέλη του 19ου αιώνα για το εθνολογικό προφίλ του Καυκάσου. 
Είναι γεγονός πως κάθε αρχειακή καταγραφή οφείλουμε να την σεβόμαστε μεν να την αντιμετωπίζουμε κριτικά  δε. Ειδικά τις φωτογραφικές καταγραφές τις διαχειριζόμαστε λαμβάνοντας ορισμένα πράγματα υπ όψιν μας, με σημαντικότερο όλων τον στόχο του φωτογράφου. Σε περίπτωση που αυτός είναι η καλλιτεχνία τότε η φωτογραφία που έχουμε  είναι επισφαλής από πολλές απόψεις γιατί η εξυπηρέτηση του στόχου μπορεί να έχει οδηγήσει τον φωτογράφο σε παραποίηση του θέματος του.

Τετάρτη 25 Ιουνίου 2014

Αρχειακές φωτογραφικές καταγραφές περί της γυναικείας Ποντιακής φορεσιάς-Αρχείο Ε. Καλογερίδου το γένος Συμεωνίδη-Κερασούντα

Αρχείο οικογενείας Νικολάου και Ελισσάβετ Καλογερίδη.

(Ευχαριστώ θερμά τους κυρίους Νίκο Καλογερίδη και Νίκο Αφεντουλίδη που μας έδωσαν την χαρά να δούμε την εξαιρετική αυτή φωτογραφία από την Κερασούντα του 1900). 




Μια πανέμορφη φωτογραφία από την Κερασούντα λίγο πριν τα 1900. Πρόκειται για την Δέσποινα Συμεωνίδου που φωτογραφίζεται με την παραδοσιακή της φορεσιά. Εξαιρετική φωτογραφία που μελετώντας της μπορούμε να βγάλουμε κάποια στοιχεία που στην συνολική τους αξιολόγηση σε σχέση με το όλο φωτογραφικό υλικό που διαθέτουμε θα μας οδηγήσει σε πιο ασφαλή συμπεράσματα για την γυναικεία παραδοσιακή ένδυση στον Πόντο πριν το 22.
Τάπλα στο κεφάλι ως κάλυμμα κεφαλής γερμένη, ελαφρώς αλλά σαφώς, προς τα δεξιά.

Τρίτη 24 Ιουνίου 2014

Ζουπούνα-Κειμηλιακή προσέγγιση-Μουσείο Μέριμνας Ποντίων Κυριών. Ζουπούνα από μεταξωτό βελούδο.



Το βελούδο, είναι ύφασμα με πέλος. Η υφή του είναι απαλή και αφράτη. Η επιφάνεια του έχει χνούδι κατανεμημένο ομοιόμορφα. Πρόκειται για ύφασμα με νήμα μεταξωτό. Άλλοτε είναι συνδυασμός μεταξωτού και βαμβακερού νήματος. Υπάρχει και η περίπτωση να είναι από μαλλί ή από βαμβάκι και τότε ονομάζεται φέλπα.

Ζουπούνα-Κειμηλιακή προσέγγιση-Μουσείο Μέριμνας Ποντίων Κυριών. Ζουπούνα από ατλάζι


Που αλλάζει τόσες ντυμασιές όσες ριπές το ατλάζι…

Οδυσσέας Ελύτης


Ατλάζι λέμε το γυαλιστερό στιλπνό και λείο ύφασμα από μετάξι. Το βρίσκουμε συχνά συνυφασμένο με μαλλί, βαμβάκι ή άλλοτε και λινάρι.

Δευτέρα 23 Ιουνίου 2014

Αρχειακές φωτογραφικές καταγραφές περί της γυναικείας Ποντιακής φορεσιάς-Αρχείο Αδελφών Κακούλη-Τραπεζούντα


 Ζουπούνα κόρης Τραπεζούντος.

Μία φωτογραφία και μία ζουπούνα που εγείρει πολλές σκέψεις και συζητήσεις.


Αρχικά, η φωτογραφία τραβήχθηκε από τους αδελφούς Κακούλη στην Τραπεζούντα, στο γνωστό φωτογραφείο τους «Μαύρη θάλασσα». Περισσότερα στοιχεία από το «Κόρη Τραπεζούντος» δεν δίδουν.

Σάββατο 21 Ιουνίου 2014

Αρχειακές φωτογραφικές καταγραφές περί της γυναικείας Ποντιακής φορεσιάς-ΕΠΜ-ΦΑΤΣΑ Ζουπούνα 1,2 και 3



Τρεις ζουπούνες, μία φωτογραφία.


Από τις γνωστότερες ίσως φωτογραφίες της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών με θέμα της, νεαρές δεσποινίδες της Φάτσας να έχουν φωτογραφηθεί φορώντας τα ζουπούνας τους. Η φωτογραφία χρονολογείται στα 1908 και σε αυτήν βλέπουμε την Κυριακή Νεροπούλου, την Παρθένα Παπαδοπούλου και την Άννα Χιονίδου.


Στο κεφάλι φορούν τάπλες που δένουν με κορδέλες.  Και οι 3 τάπλες είναι κεντημένες με συρματερή κλωστή, που σήμερα έως πολύ δύσκολα βρίσκουμε στην Ελληνική αγορά. Συναντούμε όμως παρόμοιες στα Μουσεία. 

Αρχειακές φωτογραφικές καταγραφές περί της γυναικείας Ποντιακής φορεσιάς-ΕΠΜ-ΠΛΑΤΑΝΑ. Ζουπούνα 1


Τρίτη 14 Ιανουαρίου 2014

Αρχειακές φωτογραφικές καταγραφές περί της γυναικείας Ποντιακής φορεσιάς -ΕΠΜ-ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΑ. Ζουπούνα 1




Οικογένεια Λάζαρου και Αντιγόνης Καλπίδου. 

Μπροστά καθιστός ο πατέρας του Λάζαρου, Παναγιώτης Καλπίδης του Γεωργίου. 

Τέκνα: Παρθενόπη, Γιώργος, Φώτιος και Παναγιώτης Καλπίδη.



Η φωτογραφία τραβήχτηκε στην Κερασούντα του 1910


Δωρήτρια της φωτογραφίας η κυρία Καλπίδου Ελένη



Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...